LÝ THUYẾT VÀ PHƯƠNG PHÁP TRONG NGHIÊN CỨU NHÂN HỌC

Câu 1: MỐI QUAN HỆ GIỮA LÝ THUYẾT VÀ PHƯƠNG PHÁP TRONG NGHIÊN CỨU NHÂN HỌC.
Theo nhóm chúng tôi lý thuyết là một hệ thống khái niệm khoa học, hệ thống khái niệm chuyên về một vấn đề, chuyên đề, lĩnh vực giải quyết các luận điểm khoa học bằng các chứng cứ khoa học, các lý thuyết phát triển xa,sâu, rộng hơn, liên hệ thực tế để giải thích cho các chuyên đề, lĩnh vực mà người nghiên cứu quan tâm.
Trong Nhân học có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Song nhóm chúng tôi chỉ tập trung tiếp cận vào những cách tiếp cận cơ bản nhất, đó là : Thuyết tiến hóa, thuyết chức năng hay thuyết cấu trúc-chức năng, thuyết cấu trúc, thuyết tương đối văn hóa, thuyết giải thích văn hóa, thuyết lan truyền hay khuếch tán văn hóa.
Phương pháp là một hệ thống những yếu tố được xây dựng theo nguyên tắc nhất định để nhằm đạt được mục tiêu nhanh và hiệu quả nhất. Ngành Nhân học sử dụng những phương pháp thu thập thông tin từ sự quan sát, phỏng vấn hay điều tra.
Phương pháp là một công cụ để thu thập tổng hợp và phân tích các thông tin từ thực tế trên cơ sở mục tiêu của một đề tài nghiên cứu nhất định. Và là lý thuyết được biến thành phương tiện,con đường cho nghiên cứu. Theo H.Russel Bernard thì “ Phương pháp nói một cách khách quan là sự nghiên cứu làm cách nào chúng ta biết được sự vật hiện tượng và vấn đề mà chúng ta muốn tìm hiểu.”
Trong các phương pháp nghiên cứu trong Nhân học, nhóm chúng tôi chọn cách phân chia hai phương pháp chính, bao gồm: phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng.
Khi tìm hiểu về mối quan hệ giữa lý thuyết và phương pháp nghiên cứu trong Nhân học, nhóm đã thống nhất chọn quan điểm của Jean Pierre Olivier De Sardan. Theo chúng tôi, đây là một quan điểm khá rõ ràng và dễ hiểu về vấn đề này.
Tác giả cho rằng, bất cứ một phương pháp trong lĩnh vực khoa học xã hội đều có một mối quan hệ gần gũi mang tính chọn lọc với một quan điểm xã hội. Đó có thể là mối quan hệ gần gũi với những hệ tư tưởng (như xu hướng tự do, xu hướng cấp tiến,...) hoặc với những mẫu hình tư duy (lý thuyết Mác-xít, lý thuyết phân tích hệ thống, lý thuyết phương pháp luận cá nhân,..). Khái niệm “mối quan hệ gần gũi mang tính chọn lọc” này không thể hiểu theo nghĩa quyết định luận. Không bao giờ có mối liên hệ một chiều và cứng nhắc theo một kiểu lý thuyết, một phương pháp. Một quan điểm lý thuyết nào đó có thể tương thích với phương pháp này, nhưng lại không thể áp dụng với phương pháp khác. Ta hãy thử lấy tác phẩm “Chọi gà ở Bali” làm ví dụ, tác giả dùng hình ảnh đá gà để xây dựng lên một ý nghĩa biểu tượng, nếu sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng, chắc chắn không thể diễn đạt hết những điều mà tác giả muốn gửi gắm, ngược lại, khi ông dùng phương pháp nghiên cứu định tính ta có thể thấy rằng nó trở nên độc đáo, gần gũi và dễ tiếp nhận đối với người đọc như thế nào. Và tương tự như vậy, một phương pháp cụ thể không bao giờ có thể được sử dụng cho bất cứ lối tiếp cận lý thuyết nào, mà chỉ có thể được dùng cho một số mà thôi. Nói cách khác, các phương pháp đều có mối liên hệ nào đó với các lối đặt vấn đề, các quan điểm và các định đề, mà sự thích đáng của lối đặt vấn đề và những quan điểm này luôn luôn gắn liền với đối tượng điều tra. Chẳng hạn như trong tác phẩm: “Nghi lễ, chuẩn mực và tính linh hoạt trong đời sống đạo ở vùng Công giáo Hố Nai- Đồng Nai” của tác giả Nguyễn Đức Lộc, tác giả dựa trên quan điểm đặc thù luận lịch sử để nghiên cứu đời sống đạo ở đây. Người dân Hố Nai trước là giữ đạo, sau là sống đạo, tác giả dùng phương pháp nghiên cứu định tính thay vì định lượng để chứng minh và khẳng định yếu tố văn hóa truyền thống, lịch sử đã qua đã để lại gì và có tác động, ảnh hưởng như thế nào trước những thay đổi về kinh tế hiện tại.
Ta cần lưu ý rằng, giữa lý thuyết và phương pháp trong nghiên cứu, đặc biệt là nghiên cứu trong Nhân học thì không thể áp đặt tuyệt đối rằng lý thuyết có trước phương pháp, hay phương pháp có trước lý thuyết. Trong phương pháp nghiên cứu định tính, lý thuyết nảy sinh từ trong quá trình nghiên cứu, từ những phương pháp nghiên cứu trên thực tế. Và ngược lại, trong phương pháp nghiên cứu định lượng thì lý thuyết lại định hình cho nghiên cứu, định hướng cho việc lựa chọn phương pháp nghiên cứu.
Theo quan điểm của riêng nhóm, giữa lý thuyết và phương pháp có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại lẫn nhau. Lý thuyết định hướng, gợi mở cho phương pháp, nhà nghiên cứu căn cứ vào lý thuyết để xây dựng phương pháp nghiên cứu cho phù hợp. Khi nhà nghiên cứu sử dụng một phương pháp nào đó để thu thập thông tin thì kết quả của quá trình thu thập thông tin này quay trở lại củng cố cho lý thuyết. Một lý thuyết có thể áp dụng cho nhiều phương pháp và một phương pháp có thể áp dụng cho nhiều lý thuyết. Ví dụ, trong bài: “Hệ thống phúc lợi ở thành phố Hồ Chí Minh với mục tiêu tiến bộ và công bằng xã hội” của Trần Hữu Quang, tác giả đã sử dụng cả hai phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng. Song phương pháp nghiên cứu định lượng được sử dụng nhiều hơn phương pháp nghiên cứu định tính. Đề tài nghiên cứu này là sự kết hợp liên ngành của xã hội học, kinh tế học và nhân học xã hội. Từ đó, nhóm chúng tôi cho rằng khi thực hiện một đề tài nghiên cứu thì chúng ta phải biết linh hoạt trong việc kết hợp giữa những phương pháp nghiên cứu với nhau, đồng thời phải liên kết với các bộ môn khoa học khác để có thể hoàn thành đề tài nghiên cứu một cách tốt nhất và mang tính thuyết phục hơn. Ngoài ra, tùy vào từng trường phái, quan điểm của cá nhân để chọn hệ phương pháp cho phù hợp. Nhà nghiên cứu đứng ở góc độ lý thuyết nào thì sẽ lựa chọn phương pháp nghiên cứu tương ứng. Tóm lại, mối quan hệ giữa lý thuyết và phương pháp là mối quan hệ hai chiều, tác động qua lại lẫn nhau, và cả hai đều khong thể nào thiếu được trong một nghiên cứu Nhân học.

CÂU 2: TRONG NGHIÊN CỨU CÓ CẦN SỬ DỤNG LÝ THUYẾT KHÔNG?
Theo nhóm cần có lý thuyết trong nghiên cứu vì trong nghiên cứu, lý thuyết định hình cho nghiên cứu, lý thuyết dẫn dắt nghiên cứu. Trước khi tiến hành một nghiên cứu, nhà nghiên cứu phải tiếp cận với nhiều lý thuyết khác nhau để chọn lựa ra một lý thuyết thích hợp nhất cho nghiên cứu của mình. Bởi vì chính lý thuyết là tiền đề để dẫn dắt, định hướng cho nhà nghiên cứu lựa chọn phương pháp nghiên cứu thích hợp.
Tóm lại lý thuyết là rất cần thiết trong nghiên cứu, đặc biệt trong nghiên cứu Nhân học, có thể nói lý thuyết là một phần không thể nào thiếu được trong nghiên cứu. Dựa vào lý thuyết, nhà nghiên cứu có thể vận dụng lý thuyết để soi sáng cho vấn đề nghiên cứu chứ không chỉ đơn thuần là sử dụng lý thuyết để minh họa cho nghiên cứu. Để thấy được sự quan trong của lý thuyết trong nghiên cứu ta hãy thử nghĩ nếu một nhà nghiên cứu không có lý thuyết thì ông ấy sẽ nghiên cứu như thế nào, liệu ông ta có thấy được bản chất, hiện tượng xã hội đằng sau vấn đề đó không, hay đó chỉ là một cái nhìn khái quát bên ngoài của hiện thực khách quan trước mắt. Chẳng hạn như khi nghiên cứu các vấn đề tôn giáo, các hiện tượng, nghi lễ, nếu không dựa trên quan điểm lý thuyết thì nhà nghiên cứu chỉ mới đứng trên góc đọ của một nhà tôn giáo chứ chưa phải là một nhà Nhân học, và ông ta cũng chưa thấy được ý nghĩa xã hội, hiện tượng xã hội đằng sau những nghi lễ tôn giáo đó.